วิธีทำน้ำปลาร้า มีการสืบทอดมาอย่างยาวนานโดยเฉพาะทางภาคอีสาน ซึ่งในสมัยก่อนอาจไม่ค่อยได้รับความนิยมเท่าไหร่นักเพราะบางครั้งก็มีกลิ่นรุนแรงที่เกินจะรับไหว รวมไปถึงมีก้าง เกล็ดปลา สิ่งแปลกปลอมต่าง ๆ จนทำให้หลาย ๆ คนมีความทรงจำที่ไม่ดีจนเข็ดขยาดไปเลยก็มี แต่ในปัจจุบันได้มีการพัฒนาขึ้นในรูปแบบของน้ำปลาร้าต้มสุก มีหลายกลิ่น หลายรสให้เลือกใช้มากมาย หรือแม้จะทำเองไว้ทานก็ยังได้ ซึ่งวิธีทำก็ไม่ยุ่งยากอะไรโดยสูตรง่าย ๆ ดังนี้
วิธีทำน้ำปลาร้า สูตรที่ 1
สูตรนี้ทำได้ง่ายมาก ๆ ไม่ค่อยซับซ้อนไม่ยุ่งยากมีเครื่องปรุงที่ต้องเตรียมเพียงเล็กน้อย และเป็นสูตรดั้งเดิม การเลือกใช้ปลาในการหมักควรเป็นปลากระดี่ที่ให้ความเข้มข้นหอมนัวมีความอร่อย เมื่อนำมาต้มเคี่ยวเสร็จจนเนื้อปลาร้าเปื่อยยุ่ย ให้นำกรองด้วยผ้าขาวบางหลาย ๆ ชั้น เมื่อได้น้ำปลาร้าที่เนียนข้น ก็ให้ปรุงรสด้วยน้ำกระเทียมดอง ผงชูรส และข้าวคั่วอีกเล็กน้อยเพื่อทำให้น้ำปลาร้ามีความนัวมากขึ้น
น้ำปลาร้า สูตรที่ 2
น้ำปลาร้าสูตรนี้จะมีความเข้มข้นนัวปานกลางแต่จะมากกว่าสูตรที่ 1 เพราะจะมีกะปิเป็นส่วนผสม แต่ต้องนำกะปิไปห่อใบตองเผาไฟจนเกรียมส่งกลิ่นหอม หลังจากนั้นนำมาต้มเคี่ยวพร้อมกับน้ำปลาร้าจนเข้ากันดี เนื้อปลาร้าเปื่อยยุ่ยจึงนำมากรองเอาแต่น้ำ ปรุงรสด้วยน้ำกระเทียมดอง และข้าวคั่วเล็กน้อย (ไม่ต้องใส่ผงชูรส) น้ำปลาร้าสูตรนี้มักจะนิยมไปทำส้มตำ ยำต่าง ๆ
วิธีทำน้ำปลาร้า สูตรที่ 3
เป็นน้ำปลาร้าที่ให้ความอร่อยกลมกล่อมเหมาะสำหรับทำต้ม แกง และเมนูยำต่าง ๆ ที่ไม่ต้องการกลิ่นปลาร้าที่แรงมากไป หรือหากใครไม่ค่อยชอบกลิ่นปลาร้าก็สามารถเลือกใช้สูตรนี้ได้ เพราะใช้น้ำตาลปึกแทนการใช้น้ำกระเทียมดอง รวมไปถึงกระเทียมกับหอมเผา ซึ่งสามารถกลบกลิ่นไม่พึงประสงค์ของน้ำปลาร้าได้เป็นอย่างดี วิธีทำให้นำน้ำตาลปึกไปต้มเคี่ยวกับปลาร้า นำกระเทียม หอมเผา มาโขลกรวมกันแล้วใส่ตามลงไปรอจนสุกเนื้อปลาร้ายุ่ยเปื่อยนำไปกรองก็ใช้ได้แล้ว
จะเป็นว่า วิธีทำน้ำปลาร้า ไว้ทานเองที่บ้านไม่ได้ยุ่งยากอะไรมากนัก หากเก็บในขวดปิดฝาให้แน่นแช่ไว้ในตู้เย็นช่องธรรมดาก็ยังเก็บไว้ได้นาน อยากทานเมื่อไหร่ก็สะดวกมากขึ้น แต่ก็มีข้อควรระวังอยู่เหมือนกัน เพราะตอนเคี่ยวน้ำปลาร้ากลิ่นจะค่อนข้างรุนแรงควรเปิดประตูหน้าต่างไว้ ให้เลือกทำในช่วงที่เพื่อนบ้านไม่อยู่ซึ่งกลิ่นอาจไปรบกวนได้ หรือหากใครไม่สะดวกที่จะทำเองก็สามารถเลือกใช้น้ำปลาร้าบรรจุขวดที่ได้มาตรฐานก็เป็นทางเลือกที่ดีไม่น้อย
